Cinsel yönelim, biyolojik cinsiyet ve toplumsal cinsiyet

Bu yazı Raja Halwani’nin Sexual Orientation, Sex, and Gender yazısının çevirisidir. Çeviren: Mete. Görsel: Hilal Güler, dijital kolaj.

Neredeyse herkesin cinsel yönelimi ¹ vardır. Cinsel yönelim, çoğu insan tarafından birinin kendisiyle aynı veya farklı biyolojik cinsiyetteki birine duyduğu cinsel çekim olarak anlaşılır ². “Geleneksel Görüş” olarak adlandırabileceğimiz görüşe göre üç cinsel yönelim kategorisi vardır: homoseksüellik, heteroseksüellik ve biseksüellik ³.

Ancak bu üç kategori tüm olası cinsel yönelimin tüm çeşitlerini açıklayamıyor olabilir. Örneğin, üreme organlarıyla ilgili herhangi bir ameliyat geçirmemiş trans kadınlara karşı cinsel çekim duyan erkekler ve aynı şekilde trans erkeklere karşı çekim duyan kadınlar var. Belirsiz toplumsal cinsiyettekilere karşı çekim duyan da çokça insan var. Bunlar verilebilecek örneklerin sadece birkaçı ⁴.

Bu yazı, bu tarz örneklerin biyolojik ve toplumsal cinsiyet arasındaki etkileşimi nasıl gösterdiğine ve bu etkileşimin cinsel yönelimle ilgili olan Geleneksel Görüş hakkında nasıl şüphe uyandırdığına odaklanıyor ⁵.

1. Biyolojik ve Toplumsal Cinsiyet

Biyolojik ve toplumsal cinsiyet (özellikle ikincisi) metafizik ve ahlaki mayın tarlasıdır. Kabaca, biyolojik cinsiyet kadın ve erkek arasındaki biyolojik farklılıklarla ilgilidir (bu farklara birincil ve ikincil biyolojik cinsiyet özellikleri dahildir). Toplumsal cinsiyet ise psikolojik, duygusal veya tipik olarak biyolojik cinsiyet farklarına dayalı sosyal rollerle ilgilidir.

Toplumsal cinsiyet bir insanın kimliğinin birçok farklı ve önemli yönünü kapsasa da, bizim bu yazıdaki amacımız için esas önemi toplumsal cinsiyet sunumu taşımaktadır. Bunun sebebi cinsel çekimin genelde dış görünüşe dayanması ve toplumsal cinsiyet sunumunun insanların dış görünüşünün oldukça önemli bir parçası olmasıdır. ⁶.

Toplumsal cinsiyet sunumu şu sebeple de önemlidir: Bir insanın cinsel çekim duyduğu başka bir insanın biyolojik cinsiyetiyle ilgili inançları o çekim duyduğu insanın toplumsal cinsiyet sunumu temelinde şekillenir. Örneğin, homoseksüel biri olan John’un cinsel çekim duyduğu Robert’la bir randevuya çıktığını düşünelim. John bu randevuya çıkıyor çünkü hem Robert’ın fiziksel görünüşü hem de Robert’ın toplumsal cinsiyet sunumunu bir erkek olarak yapması John’un Robert’ın biyolojik olarak bir erkek olduğuna inanmasını sağlıyor. ⁷.

İnsanların çekici buldukları başka insanların biyolojik cinsiyetleriyle ilgili inançları cinsel çekimde önemli bir rol oynar. Bunun nedeni cinsel çekimin genellikle birincil ve ikincil biyolojik cinsiyet özelliklerine dayanması ve bu özellikleri hedefi veya objesi yapmasıdır ⁸. Dayanak ve obje denilen şeylerin farkı en iyi aşk bağlamında görülür ⁹. Örneğin, Juana Roberta’yı sever çünkü Roberta Juana’yı mutlu eder. Yani, Juana’nın sevgisinin dayanağı (Juana’nın aşk hissetmesinin sebebi) Roberta’nın kendisini mutlu etmesidir. Ancak Juana’nın sevgisinin objesi (Juana’nın neyi sevdiği) Roberta’nın kendisidir.

Demek ki, benzer şekilde, John Robert’ı çekici bulur çünkü -kısmen de olsa- Robert’ın biyolojik olarak erkek olduğuna dair bir inancı vardır ve Robert’ın cinsel bölgeleri John’un hissettiği cinsel çekimin objelerindendir.

2. Cinsel Yönelim, Biyolojik ve Toplumsal Cinsiyet

Şimdi şu senaryoyu düşünelim: Robert sadece vücudunun üst kısmına ameliyat yaptırmış bir trans erkektir. John bunu öğrenirse ne olur? John’un Robert’ın biyolojik ve toplumsal cinsiyetinin uyuştuğuna dair olan inancı yanlışlanır. Bunun sonucunda John, Robert’a karşı duyduğu cinsel çekimi kaybedebilir de kaybetmeyebilir de.

Bu durum şu soruyu doğurur: Cinsel yönelim biyolojik veya toplumsal cinsiyete mi yoksa ikisine birden mi dayalıdır? Bunu cevaplamak için Robin Dembroff ve Kathleen Stock’un görüşlerini kıyaslayalım.

Dembroff geçenlerde “İki-boyutlu Yönelimsellik” ¹⁰. dediği bir cinsel yönelim kavramını savundu. İsimdeki “iki” biyolojik ve toplumsal cinsiyetin iki boyutluluğudan geliyor ¹¹.

Bu görüşe göre, bir insan diğerlerine karşı diğerlerinin spesifik biyolojik ve toplumsal cinsiyet kombinasyonları temelinde cinsel yönelimlidir. Dembroff’a göre spesifik bir cinsiyet kombinasyonun temel alınması cinsel yönelim için gereklidir çünkü insanlar sıklıkla belirli birincil ve ikincil biyolojik cinsiyet özelliklerine sahip bireylere cinsel çekim duyarlar. Dahası, trans seksüel bireylere karşı cinsel çekim duyan insanların sayısı giderek artmaktadır ¹².

Daha açık olmak gerekirse, bu görüş doğruysa bir insan yalnızca biyolojik ve toplumsal cinsiyeti uyuşan kadınlara da, yalnızca ameliyat geçirmiş trans kadınlara da, ikisine birden de ve olası her tür başka kombinasyona da cinsel çekim duyabilir. Hayati önemi olan şey cinsel çekimin hem biyolojik hem de toplumsal cinsiyetle ayrı veya bütün şekilde ilgisi olabileceğinden biyolojik ve toplumsal cinsiyetin her kombinasyonuyla da ilgili olabileceğidir. Yani, bir insan bir bireye sadece o bireyin biyolojik cinsiyeti veya toplumsal cinsiyeti temelinde veya başka herhangi bir biyolojik-toplumsal cinsiyet kombinasyonu temelinde cinsel çekim duyabilir ¹³.

Bu görüşün aksine, Stock, cinsel yönelimi yalnızca belirli bir biyolojik cinsiyete olan cinsel çekime sebep olabilecek bir şey olarak görüyor ¹⁴. Stock’un iddia ettiğine göre, toplumsal cinsiyet sunumu veya ifadesi tek başına cinsel çekimin objesi değildir çünkü “birinin toplumsal cinsiyet sunumuna karşı cinsel çekim duyması kaçınılmaz bir şekilde çekimi duyan kişinin biyolojik cinsiyete dair ne anladığından ve o biyolojik cinsiyetin stereotipinin ne olduğundan etkilenir” ¹⁵. Yani, John oldukça feminen olan Cliff’e karşı cinsel çekim hissetse de erkek feminenliğinin kadın feminenliğinden farklı olduğunu düşünebilir. Bu düşüncenin sonucu olarak John’un hissettiği cinsel çekim, gücünü Cliff’in biyolojik cinsiyetine (Cliff’in erkek olduğuna) dair olan inançlarından alıyor olabilir.

Sonuç olarak, Stock, toplumsal cinsiyetin cinsel arzu olmasının, biyolojik cinsiyete dair inançlardan bağımsız bir şekilde, yaygın olmadığını iddia ediyor. Yani, ona göre cinsel yönelimle ilgili Geleneksel Görüş’ün yanlış olduğunu düşünmek için bir sebep yoktur ¹⁶.

3. Ek Açıklamalar

İki-boyutlu Yönelimsellik ve Geleneksel Görüş arasındaki bir problem bunların cinsel yönelimlerle ilgili gerçekleri ne kadar yansıtabildiğiyle ilgilidir. Mesela, toplumsal cinsiyeti belirsiz bireylere cinsel çekim duyan insan sayısı “geleneksel” cinsel yönelimleri olan insanlara kıyasla ne kadardır? Bu soruyu bir kenara bırakıyorum çünkü cevabı daha fazla deneysel veri gerektiriyor ¹⁷.

Bir başka problem ise hangi görüşün politik açıdan daha işe yarar olduğu sorusuyla ilgilidir. Yani, İki-boyutlu Yönelimsellik mi yoksa Geleneksel Görüş mü şu anki politik ve sosyal hedefleri gerçekleştirme konusunda daha başarılı olur? ¹⁸. Bu soruyu da bir kenara bırakıyorum çünkü politik hedefler farklılık gösterebilir ve çatışabilir ¹⁹.

Bunlar yerine, tartışmamı cinsel çekimin objesi ve dayanağı ayrımı konusuna dönerek bitiriyorum. Eğer John, Robert’ı cinsel olarak arzuluyorsa Robert’ın kendisi, canlı ve fiziksel bir vücuda sahip bir birey olarak, John’un cinsel çekiminin objesidir ²⁰. Robert’ın parçaları (cinsel organlar, kalçalar) da bu cinsel çekimin objeleridir ²¹. Soru şudur: Robert’ın toplumsal cinsiyet sunumu da cinsel çekimin objesi midir? Bu sorunun cevabı net değildir ancak toplumsal cinsiyet sunumu çoğu zaman birinin başkasına olan cinsel çekiminin dayanağıdır.

Genel olarak, eğer cinsel yönelim denilen kavram cinsel çekimin dayanağından çok objesiyle ilgiliyse ve toplumsal (veya biyolojik) cinsiyetin genelde obje değil dayanak olduğu ortaya çıkarsa bu durum cinsel yönelim, biyolojik cinsiyet ve toplumsal cinsiyet arasındaki bağlantılarla ilgili bazı soruların cevaplanmasına yardımcı olabilir.

4. Sonuç

Hem toplumsal hem de biyolojik cinsiyet cinsel yönelimi anlamak için hayati önem taşıyor. Ancak nasıl ve hangi açılardan bu kadar önem taşıdıkları cevaba ihtiyacı olan sorular. Daha fazla deneysel veriye, daha net kavramlara ve konunun daha fazla politikleşmesine ihtiyacımız olduğundan bu gereken cevapları şu an vermek zor.

Referanslar

Bogaert, Anthony (2015). “Asexuality: What It Is and Why It Matters.” Journal of Sex Research 52 (4): 362-379.

Dembroff, Robin (2016). “What Is Sexual Orientation?” Philosophers’ Imprint 16 (3): 1-27.

Giles, James (2008). The Nature of Sexual Desire. Lanham, Md.: University Press of America.

Giles, James (2015). Sexual Attraction: The Psychology of Allure. Santa Barbara, Calif.: Praeger.

Haslanger, Sally (2012). Resisting Reality: Social Construction and Social Critique. Oxford and New York: Oxford University Press.

Kuper, Laura, Robin Nussbaum, and Brian Mustanski (2012). “Exploring the Diversity of Gender and Sexual Orientation Identities in an Online Sample of Transgender Individuals.” Journal of Sex Research 49 (2-3): 244-254.

Morandini, James, Alexander Blaszczynski, and Ilan Dar-Nimrod (2017). “Who Adopts Queer and Pansexual Identities?” Journal of Sex Research 54 (7): 911-922.

Nagel, Thomas (1969). “Sexual Perversion.” Journal of Philosophy 66 (1): 5-17.

Soble, Alan. (1990). The Structure of Love. New Haven, Conn. and London: Yale University Press.

Stock, Kathleen (2019). “Sexual Orientation: What Is It?” Proceedings of the Aristotelian Society 119 (3): 295-319.

Wilkerson, William (2013). “What Is ‘Sexual Orientation’?” In The Philosophy of Sex: Contemporary Readings, 6th ed., edited by Nicholas Power, Raja Halwani, and Alan Soble, 195-214. Lanham, Md.: Rowman & Littlefield.

İleri Okuma

Corvino, John (2006). “Orientation, Sexual.” In Sex from Plato to Paglia: A Philosophical Encyclopedia, edited by Alan Soble, 728-734. Westport, Conn.: Greenwood Press.

Halwani, Raja, “Sex and Sexuality”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2018 Edition), Edward N. Zalta (ed.).

Ruse, Michael (1988). Homosexuality. Oxford: Basil Blackwell.

Soble, Alan. “Philosophy of Sexuality.” In the Internet Encyclopedia of Philosophy.

Stein, Edward. (1999). The Mismeasure of Desire: The Science, Theory, and Ethics of Sexual Orientation. Oxford and New York: Oxford University Press.

1. Kimseye karşı cinsel çekim duymayan aseksüel insanların cinsel yönelimi olmayabilir. Ancak aseksüelliğin kendisi de bir tür cinsel yönelim olarak görülebilirse bu doğru değildir. Bkz. Bogaert (2015).
2. “Aynı” ve “karşı” biyolojik cinsiyetten bahsetmek cinsel yönelimle ilgili bir popüler görüşün parçasıdır. Biyolojik cinsiyetten bu terimler kullanılarak bahsedilmemesinden erdişi (interseks) insanların olmadığı anlamı çıkarılmamalıdır.
3. Bu ismi Stock kullanmıştır (2019, 295). Stock “geleneksel” görüşe yönelimle ilgili şu görüşü de ekler: bir “lezbiyen” kadınlara karşı cinsel çekim duyan bir kadındır. Gelecekteki deneysel ve felsefi bulgulara göre, geleneksel görüşte “aynı ve karşı biyolojik cinsiyetler” yerine “aynı ve farklı biyolojik cinsiyetler” denilmeye başlanabilir.
4. Cinsel ameliyat geçirmemiş trans kadınlar, erkek olarak doğan ve belirli işlemler sonucu göğüs edinmiş ama erkek cinsel organlarıyla ilgili bir şeyi değiştirmemiş insanlardır. Trans erkekler kadın olarak doğan ama tıbbi veya başka yollarla erkek olmuş insanlardır. Belirsiz toplumsal cinsiyetli insanlar net bir toplumsal cinsiyeti benimsemeyen bir kimliğe sahip insanlardır (yani iki-cinsiyetli “bi-gender” veya tüm-cinsiyetli “all-gender” olabilirler).
5. Cinsel yönelim çeşitleriyle ilgili geleneksel görüşü eleştirmenin başka bir yolu yaşla, insan olmayan hayvanlarla ve ölü insanlarla ilgili cinsel yönelimler olup olmadığını soruşturmak olabilir. Biyolojik ve toplumsal cinsiyetin neden cinsel yönelimin tek kaynağı olması gerektiği açık değildir ve bazı insanlar biyolojik ve toplumsal cinsiyetten bağımsız olarak bir şeylere karşı cinsel çekim duyabilir.
   Cinsel yönelimin türleriyle ilgili sorulabilecek başka sorular cinsel yönelimle “cinsel tercihler” arasındaki farka ilişkin olabilir. İlki bir çeşit biyolojik veya toplumsal cinsiyeti objesi olarak alırken (örn. biyolojik olarak kadınlar) ikincisi cinsiyet türlerinden birinin herhangi bir alt grubunu objesi olarak alabilir (örn. sarışın ve zayıf kadınlar). Geleneksel görüş biyolojik olarak erkek olan birinin genç erkeklere veya yaşlı kadınlara olan cinsel çekimini bir tercih olarak alır ancak bu reddedilebilir ve böyle bir şeyi (yaşa ve biyolojik cinsiyete dayanan) cinsel yönelim olarak düşünebilir. Cinsel çekimi neyin tercih değil de yönelim yaptığına dair bir tartışma için bkz. Wilkerson (2013).
6. Cinsel çekimin neden görünüşe dayandığının bir açıklaması için bkz. Giles (2015, 6-25). “Görünüş” derken başlıca fiziksel görünüşten bahsediyorum ama fiziksel görünüş üsluba da bağlıdır (jestler ve mimikler, konuşma tarzı). Kişinin üslubu kendisine duyulan cinsel çekimi artırabilir veya azaltabilir. Üslup toplumsal cinsiyet sunumunun da önemli ve çeşitlilik gösteren bir parçasıdır. Örneğin, Robert kendisini sadece bir erkek olarak değil aynı zamanda feminen veya maskülen olarak da sunabilir. Ya da Robert kendi toplumsal cinsiyetini spor kıyafetleri veya takım elbise giyerek sunabilir.
7. “Cismen” (veya “ciswomen”) biyolojik cinsiyeti toplumsal cinsiyetine uygun insanlardır. John’un “cisman” kelimesini kullanmak zorunda olmadığına dikkat edin (gerçekten de akademik çevreler dışında “cis” sözcüğünü kullanmak pek yaygın değildir). İnsanlar genelde bu inanç oluşum sürecinin pek farkında değildir ama süreç hızlı gelişebilir. Ancak ortada yanlış şekilde algılanan bir biyolojik-toplumsal cinsiyet uyumu varsa bu inanç oluşum süreci birden bilinçli hale gelebilir
8. Giles (2008, ch. 4)
9. Bkz. Soble (1990, 4 ve diğer yerlerde bulunabilir)
10. Dembroff (2016). Bir grup başka filozof, özellikle Wilkerson (2013), Dembroff’un geleneksel görüşle ilgili eleştirilerine benzer eleştiriler öne sürdüler
11. İki-boyutlu Yönelimsellik görüşünün önemli bir yanı cinsel çekim duyan insanın kendi biyolojik ve toplumsal cinsiyetiyle ilgili bir şey söylememesi açısından geleneksel görüşün karşısında durmasıdır. Örneğin, erkeklere cinsel çekim duyan bir erkek ve kadın İki-boyutlu Yönelimsellik’e göre aynı cinsel yönelime sahip olabilirler ama geleneksel görüşe cinsel yönelimleri farklıdır.
12. Dembroff (2016)
13. Dembroff (2016, 17; 38)
14. Stock, geleneksel görüşün cinsel yönelime sahip insanın biyolojik cinsiyetiyle ilgili kısmını da savunmaktadır (2019, 295). Gey bir erkeğin başka erkeklere cinsel çekim duyan bir “erkek” olması önemlidir.
15. Stock (2019, 304)
16. Stock (2019, 306)
17. “Kısmen” çünkü ortada çeşitli kavramsal problemler vardır: “Genderqueer” (toplumsal cinsiyeti farklı/alışılmışın dışında) olan birini nasıl kavramsallaştıracağız? Elbette sosyal ortamda başka kavramsal zorluklar yaratacak yeni toplumsal cinsiyetler olduğunu da göz önünde bulundurmamız gerekir. Bu konudaki deneysel araştırmalar da henüz kayda değer değildir. Bkz. Kuper, Nussbaum, ve Mustanski (2012) ve Morandini, Blaszczynski, ve Dar-Nimrod (2017).
18. Hem Dembroff hem de Stock kendi görüşlerini benimsetmek için politik sebepler de veriyor. Örneğin, Dembroff (2016, 7-10) kendi görüşünün “cis-heteroseksüellik” varsayımını (biyolojik-toplumsal cinsiyet uyumuna sahip olmayan veya hetero olmayan bireylerin “aykırı” olduğu varsayımı) yıktığını söylüyor. Stock (2019, 307-312) ise geleneksel görüşün üremeyle ilgili tıp, aynı biyolojik cinsiyete karşı işlenen suçların tanımı gibi sırasıyla heteroseksüel kadınları ve lezbiyenleri etkileyen çeşitli alanlarda konuşabilmek için önemli olduğunu savunuyor.
19. Kavramları sosyal ve politik hedefler temelinde analiz etmek ve tanımlamak (buna bazen “güzelleştirici akıl yürütme” de denir [Bkz. Haslanger (2012, Pt. III, özellikle. chs. 13 & 14)]) konusunda benim de bazı şüphelerim var. Böyle hedefler gerçekten de çakışabilir ve genelde moda olan görüşlerin sonucudur.
20. John nekrofili değilse ölü bir Robert normalde onun cinsel çekiminin bir objesi olmazdı.
21. Birinin fiziksel olmayan parçalarının, örneğin zekası ve aksanının, cinsel çekim objesi olup olamayacağı daha tartışmalı bir konudur. Yine de, bu tarz şeylerin fiziksel parçalara olan çekimi artırdığı veya azaldığı kesindir. Bkz. Giles (2015, 13-14) and Nagel (1969).